 |
| માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો |
આજના આધુનિક સમયમાં માથાનો દુખાવો એ એક સામાન્ય સમસ્યા બની ગઈ છે. સામાન્ય રીતે લોકો કપાળમાં થતા દુખાવાથી પરિચિત હોય છે, પરંતુ ઘણા લોકોને માથાના પાછળના ભાગમાં (Back of the Head) સતત દુખાવો રહેતો હોય છે. આ દુખાવો ક્યારેક સામાન્ય થાકને કારણે હોઈ શકે છે, તો ક્યારેક તે કોઈ ગંભીર શારીરિક સમસ્યાનો સંકેત પણ હોઈ શકે છે.
જો તમને પણ ડોકથી લઈને માથાના પાછળના ભાગ સુધી દુખાવો થતો હોય, તો આ આર્ટિકલ તમારા માટે ખૂબ જ ઉપયોગી સાબિત થશે. અહીં આપણે તેના તમામ પાસાઓ વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું.
માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો થવાના મુખ્ય કારણો (Causes)
માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો થવા પાછળ ઘણા અલગ-અલગ કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે. અહીં મુખ્ય કારણો દર્શાવેલ છે:
૧. ટેન્શન હેડેક (Tension Headache)
આ સૌથી સામાન્ય કારણ છે. જ્યારે તમે વધુ પડતો માનસિક તણાવ (Stress) લો છો અથવા પૂરતી ઊંઘ નથી લેતા, ત્યારે માથાના સ્નાયુઓ ખેંચાય છે. આ દુખાવો માથાની બંને બાજુ અને પાછળના ભાગમાં દબાણ આવતું હોય તેવો લાગે છે.
૨. ખરાબ મુદ્રા (Poor Posture - Tech Neck)
આજના સમયમાં મોબાઈલ અને કોમ્પ્યુટરનો વપરાશ વધ્યો છે. જ્યારે આપણે સતત નીચે જોઈને મોબાઈલ વાપરીએ છીએ અથવા લેપટોપ સામે ખોટી રીતે બેસીએ છીએ, ત્યારે ગરદનના સ્નાયુઓ પર દબાણ આવે છે. આને 'ટેક નેક' (Tech Neck) પણ કહેવાય છે, જે માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો કરે છે.
૩. ઓસિપિટલ ન્યુરલજીયા (Occipital Neuralgia)
આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં કરોડરજ્જુની ઉપરથી શરૂ થઈને માથા સુધી જતી 'ઓસિપિટલ ચેતાઓ' (Nerves) માં સોજો આવે છે અથવા તે દબાય છે. આના કારણે વીજળીનો કરંટ લાગતો હોય તેવો તીક્ષ્ણ અને ભયંકર દુખાવો થાય છે.
૪. સર્વાઈકોજેનિક હેડેક (Cervicogenic Headache)
આ દુખાવો વાસ્તવમાં ગરદનમાં ઉદ્ભવે છે પરંતુ તે માથાના પાછળના ભાગમાં અનુભવાય છે. ગરદનના મણકા (Cervical Spine) માં ઘસારો, ડિસ્ક પ્રોલેપ્સ અથવા સંધિવા (Arthritis) ને કારણે આ સમસ્યા થાય છે.
૫. હાઈ બ્લડ પ્રેશર (High Blood Pressure)
જ્યારે બ્લડ પ્રેશર અચાનક વધી જાય છે, ત્યારે માથાના પાછળના ભાગમાં ધબકારા સાથે દુખાવો થઈ શકે છે. આ એક ગંભીર નિશાની હોઈ શકે છે.
૬. માઈગ્રેન (Migraine)
જોકે માઈગ્રેન સામાન્ય રીતે માથાની એક બાજુ થાય છે, પરંતુ 'બેઝિલર માઈગ્રેન' નામના પ્રકારમાં માથાના પાછળના ભાગમાં પણ તીવ્ર દુખાવો થઈ શકે છે.
લક્ષણો (Symptoms)
માથાના પાછળના ભાગમાં થતા દુખાવાના લક્ષણો કારણ પ્રમાણે અલગ-અલગ હોઈ શકે છે:
તીક્ષ્ણ અથવા ઝાટકા જેવો દુખાવો: ખાસ કરીને ઓસિપિટલ ન્યુરલજીયામાં.
દબાણ આવવું: માથાની ફરતે પટ્ટો બાંધ્યો હોય તેવું લાગવું (ટેન્શન હેડેકમાં).
ડોક જકડાઈ જવી: ગરદન ફેરવવામાં તકલીફ થવી.
આંખોમાં દુખાવો: પ્રકાશ પ્રત્યે સંવેદનશીલતા.
ચક્કર આવવા: ગરદનના મણકાની તકલીફ હોય તો ચક્કર પણ આવી શકે છે.
ઉબકા કે ઉલટી: માઈગ્રેનના કિસ્સામાં.
સ્પર્શ પ્રત્યે સંવેદનશીલતા: માથાની ચામડીને અડવાથી પણ દુખાવો થવો.
નિદાન (Diagnosis)
સાચું નિદાન કરવું સારવાર માટે ખૂબ જરૂરી છે. ડૉક્ટર નીચે મુજબની પદ્ધતિઓ અપનાવી શકે છે:
ફિઝિકલ એક્ઝામિનેશન: ડૉક્ટર તમારી ગરદન અને માથાના પાછળના ભાગને દબાવીને તપાસશે કે દુખાવો ક્યાં છે.
મેડિકલ હિસ્ટ્રી: તમારા કામ કરવાનો પ્રકાર, તણાવનું સ્તર અને જૂની ઈજા વિશે પૂછપરછ.
X-Ray: ગરદનના હાડકાંમાં ઘસારો કે ફ્રેક્ચર છે કે કેમ તે જોવા માટે.
MRI અથવા CT Scan: જો કોઈ ગંભીર સમસ્યા (જેમ કે ગાંઠ અથવા નસ દબાવી) હોવાની શંકા હોય તો.
Nerve Block: ચોક્કસ ચેતાને બ્લોક કરીને જોવામાં આવે છે કે દુખાવો બંધ થાય છે કે નહીં.
સારવાર (Treatment)
નિદાન થયા પછી, ડૉક્ટર નીચે મુજબની સારવાર સૂચવી શકે છે:
દવાઓ: પેઈન કિલર (NSAIDs), સ્નાયુઓને આરામ આપતી દવાઓ (Muscle Relaxants) અથવા માઈગ્રેનની ખાસ દવાઓ.
ઇન્જેક્શન: જો નસ દબાઈ હોય તો સ્ટીરોઈડ અથવા લોકલ એનેસ્થેસિયાના ઇન્જેક્શન.
જીવનશૈલીમાં ફેરફાર: યોગ્ય ઊંઘ અને તણાવ મુક્તિ.
ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) - સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભાગ
માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો, ખાસ કરીને જો તે ગરદન (Cervical) ને કારણે હોય, તો ફિઝિયોથેરાપી એ સૌથી અસરકારક સારવાર છે. ફિઝિયોથેરાપી લાંબા ગાળે દુખાવો મટાડવા અને ફરીથી થતો અટકાવવા માટે મદદ કરે છે.
૧. મેન્યુઅલ થેરાપી (Manual Therapy)
ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ પોતાના હાથ વડે ગરદનના સ્નાયુઓને રિલીઝ કરે છે અને મણકાની મુવમેન્ટ સુધારે છે. આમાં 'Trigger Point Release' ખૂબ ઉપયોગી છે.
૨. મોડાલિટીઝ (Modalities)
IFT (Interferential Therapy) / TENS: દુખાવો ઓછો કરવા માટે ઈલેક્ટ્રિક કરંટનો હળવો ઉપયોગ.
Ultrasound Therapy: સોજો ઉતારવા અને સ્નાયુઓને હૂંફ આપવા.
Traction: જો મણકા વચ્ચે નસ દબાતી હોય તો સર્વાઈકલ ટ્રેક્શન મશીનનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
૩. કસરતો (Exercises)
દર્દીએ ઘરે પણ અમુક કસરતો નિયમિત કરવી જોઈએ:
ચીન ટક્સ (Chin Tucks):
સીધા બેસો.
તમારી આંગળી વડે દાઢીને પાછળની તરફ ધક્કો મારો જેથી તમારી ગરદન સીધી થાય અને ડબલ ચિન બને.
૫ સેકન્ડ હોલ્ડ કરો અને ૧૦ વાર પુનરાવર્તન કરો.
ફાયદો: આ કસરત 'ફોરવર્ડ હેડ પોશ્ચર' સુધારવામાં રામબાણ છે.
નેક સ્ટ્રેચિંગ (Neck Stretching):
જમણા હાથથી માથાને પકડીને જમણી બાજુ ધીમેથી ખેંચો જેથી ડાબી બાજુના ગરદનના સ્નાયુ ખેંચાય.
૧૦-૧૫ સેકન્ડ હોલ્ડ કરો. બંને બાજુ કરો.
સ્કેપ્યુલર રિટ્રેક્શન (Scapular Retraction):
તમારા બંને ખભાને પાછળની તરફ ખેંચો જાણે તમે બંને પાંખો ભેગી કરવા માંગતા હોવ.
આનાથી પીઠના ઉપરના ભાગના સ્નાયુઓ મજબૂત થાય છે.
આઈસોમેટ્રિક નેક એક્સરસાઇઝ:
હાથ વડે માથા પર દબાણ આપો અને માથા વડે હાથ પર, પણ ગરદન હલાવવાની નથી. આ ચારેય દિશામાં કરવું.
ઘરેલુ ઉપચાર (Home Remedies)
જો દુખાવો સામાન્ય હોય, તો તમે નીચે મુજબના ઘરેલુ ઉપાયો અજમાવી શકો છો:
ગરમ અથવા ઠંડો શેક (Heat/Cold Therapy):
જો સ્નાયુ ખેંચાઈ ગયા હોય તો ગરદન પર બરફ ઘસવો.
જો દુખાવો જૂનો હોય તો ગરમ પાણીની કોથળીનો શેક કરવો.
આદુવાળી ચા: આદુમાં બળતરા વિરોધી ગુણ હોય છે જે માથાના દુખાવામાં રાહત આપે છે.
એસેશિયલ ઓઈલ મસાજ: પેપરમિન્ટ ઓઈલ અથવા લવંડર ઓઈલથી કપાળ અને ગરદન પર હળવા હાથે માલિશ કરો.
હાઈડ્રેશન: ક્યારેક માત્ર પાણી ઓછું પીવાથી (Dehydration) પણ માથું દુખે છે. પૂરતું પાણી પીવો.
અંધારા રૂમમાં આરામ: જો પ્રકાશથી તકલીફ થતી હોય તો થોડીવાર અંધારા શાંત રૂમમાં સૂઈ જાઓ.
નિવારણ (Prevention) - દુખાવો ફરી ન થાય તે માટે શું કરવું?
"Prevention is better than Cure" (ઈલાજ કરતા અટકાવવું બહેતર છે).
એર્ગોનોમિક્સ સુધારો: કોમ્પ્યુટર સ્ક્રીન તમારી આંખોની સામે (Eye level) હોવી જોઈએ જેથી તમારે નીચે જોવું ન પડે.
બ્રેક લો: દર ૩૦-૪૫ મિનિટે કામમાંથી બ્રેક લો અને ગરદનને થોડી હલાવો.
યોગ્ય ઓશીકું વાપરો: સૂતી વખતે ઓશીકું બહુ ઊંચું કે બહુ નીચું ન હોવું જોઈએ. ગરદનને સીધો સપોર્ટ મળે તેવું ઓશીકું વાપરો.
મોબાઈલનો વપરાશ ઘટાડો: મોબાઈલ જોતી વખતે ફોનને આંખની સામે લાવો, ગરદન નીચે ન ઝુકાવો.
નિયમિત કસરત: યોગ અને પ્રાણાયામ તણાવ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
ડૉક્ટરને ક્યારે મળવું? (Red Flags)
નીચેના સંજોગોમાં તમારે ઘરેલુ ઉપચાર છોડીને તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જોઈએ:
દુખાવો અચાનક અને અસહ્ય હોય (Thunderclap headache).
માથાના દુખાવાની સાથે તાવ, ગરદન જકડાઈ જવી, અને બોલવામાં તકલીફ થવી.
દુખાવો ઈજા કે અકસ્માત પછી શરૂ થયો હોય.
ઉંમર ૫૦ વર્ષથી વધુ હોય અને નવો જ પ્રકારનો દુખાવો શરૂ થયો હોય.
દુખાવાની સાથે હાથ-પગમાં નબળાઈ કે ઝણઝણાટી થતી હોય.
નિષ્કર્ષ (Conclusion)
માથાના પાછળના ભાગમાં દુખાવો એ એક ચેતવણી છે કે તમારી ગરદન અથવા જીવનશૈલીમાં કંઈક ખોટું થઈ રહ્યું છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, થોડી સાવચેતી, યોગ્ય મુદ્રા (Posture) અને નિયમિત ફિઝિયોથેરાપી કસરતોથી આ સમસ્યા કાયમ માટે મટી શકે છે. દુખાવાને અવગણશો નહીં અને સમયસર યોગ્ય સારવાર લો.
નોંધ: આ લેખ માત્ર માહિતી માટે છે. કોઈપણ કસરત કે દવા શરૂ કરતા પહેલા તમારા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ અથવા ડૉક્ટરની સલાહ અવશ્ય લો.
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો