 |
| યુરિક એસિડ ડાયેટ |
આજના સમયમાં બદલાતી જીવનશૈલી અને અનિયમિત ખાનપાનને કારણે અનેક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ ઉદ્ભવી રહી છે, જેમાંની એક સામાન્ય પણ ગંભીર સમસ્યા છે - શરીરમાં યુરિક એસિડનું વધવું, જેને તબીબી ભાષામાં 'હાઈપરયુરિસેમિયા' અને સામાન્ય ભાષામાં ગાઉટ' (Gout) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
જ્યારે લોહીમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધી જાય છે, ત્યારે તે સાંધાઓમાં સ્ફટિક (Crystals) સ્વરૂપે જમા થાય છે, જેના કારણે અસહ્ય દુખાવો, સોજો અને હલનચલનમાં તકલીફ પડે છે. જોકે, આહારમાં યોગ્ય ફેરફાર કરીને આ સમસ્યાને ઘણી હદ સુધી નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
આ લેખમાં આપણે યુરિક એસિડ શું છે, તે કેવી રીતે વધે છે અને તેના નિયંત્રણ માટે શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તેની વિસ્તૃત ચર્ચા કરીશું.
યુરિક એસિડ શું છે અને તે શા માટે વધે છે?
યુરિક એસિડ એ શરીરમાં બનતું એક નકામું તત્વ (Waste Product) છે. જ્યારે આપણું શરીર 'પ્યુરિન' (Purine) નામના રસાયણનું પાચન કરે છે, ત્યારે યુરિક એસિડ બને છે. સામાન્ય રીતે, પ્યુરિન શરીરમાં કુદરતી રીતે બને છે અને કેટલાક ખોરાકમાં પણ જોવા મળે છે.
તંદુરસ્ત શરીરમાં, કિડની લોહીમાંથી યુરિક એસિડને ગાળી લે છે અને પેશાબ વાટે બહાર કાઢી નાખે છે. પરંતુ જ્યારે શરીર વધુ પડતું યુરિક એસિડ બનાવે છે અથવા કિડની તેને યોગ્ય રીતે બહાર કાઢવામાં અસમર્થ બને છે, ત્યારે લોહીમાં તેનું પ્રમાણ વધી જાય છે. આ વધારાનું યુરિક એસિડ સોય જેવા તીક્ષ્ણ સ્ફટિકોમાં ફેરવાય છે અને સાંધામાં (ખાસ કરીને પગના અંગૂઠામાં) જમા થાય છે, જેને ગાઉટ કહેવાય છે.
યુરિક એસિડમાં શું ન ખાવું? (Foods to Avoid)
યુરિક એસિડને કાબૂમાં રાખવા માટે સૌથી પહેલું પગલું એ છે કે પ્યુરિનથી ભરપૂર ખોરાકને ટાળવો. નીચે મુજબની વસ્તુઓનું સેવન બંધ કરવું અથવા નહિવત કરવું જોઈએ:
૧. હાઈ-પ્યુરિન નોન-વેજ ખોરાક (High Purine Meat)
જો તમે માંસાહારી હોવ, તો તમારે ખાસ ધ્યાન રાખવાની જરૂર છે. લાલ માંસ અને અંગોના માંસમાં પ્યુરિનનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે.
રેડ મીટ (Red Meat): મટન, ડુક્કરનું માંસ અને બીફ ટાળવું જોઈએ.
ઓર્ગન મીટ (Organ Meats): કલેજી (Liver), ગુર્દા (Kidney) અને મગજ જેવા અંગોમાં સૌથી વધુ પ્યુરિન હોય છે.
સી-ફૂડ (Sea Food): અમુક માછલીઓ જેવી કે સારડિન્સ, મેકરેલ, અને ઝીંગા (Prawns/Shrimp) યુરિક એસિડને ઝડપથી વધારે છે.
૨. ખાંડ અને ગળ્યા પીણાં (Sugary Drinks)
ઘણા લોકો માને છે કે માત્ર નોન-વેજથી જ યુરિક એસિડ વધે છે, પણ આ એક ગેરસમજ છે. ખાંડ, ખાસ કરીને ફ્રુક્ટોઝ (Fructose), યુરિક એસિડ વધારવામાં મોટો ભાગ ભજવે છે.
કોલ્ડ ડ્રિંક્સ અને સોડા: બજારમાં મળતા સોફ્ટ ડ્રિંક્સમાં સુગરનું પ્રમાણ ખૂબ ઊંચું હોય છે.
પેકેજ્ડ જ્યુસ: ફળોના તૈયાર રસમાં કુદરતી ફાઈબર હોતું નથી અને ઉપરથી ખાંડ ઉમેરેલી હોય છે.
મીઠાઈઓ, ચોકલેટ અને વધુ પડતી ખાંડવાળી વસ્તુઓનું સેવન ટાળવું જોઈએ.
૩. આલ્કોહોલ (Alcohol)
દારૂનું સેવન યુરિક એસિડના દર્દીઓ માટે ઝેર સમાન છે.
બીયર (Beer): બીયરમાં પ્યુરિનનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે. તે સીધો ગાઉટનો હુમલો (Attack) લાવી શકે છે.
આલ્કોહોલ કિડનીની યુરિક એસિડ બહાર કાઢવાની ક્ષમતા ઘટાડે છે, જેથી તે શરીરમાં જમા થવા લાગે છે.
૪. અમુક શાકભાજી (શાકભાજી અંગેની સ્પષ્ટતા)
પહેલાં એવું માનવામાં આવતું હતું કે અમુક શાકભાજી જેવા કે પાલક, ફ્લાવર, વટાણા અને મશરૂમમાં પ્યુરિન હોવાથી તે ન ખાવા જોઈએ. પરંતુ નવા સંશોધનો મુજબ, વનસ્પતિજન્ય પ્યુરિન માંસાહારી પ્યુરિન જેટલું નુકસાનકારક નથી. તેમ છતાં, જો તમારું યુરિક એસિડ ખૂબ વધારે હોય, તો નીચેની વસ્તુઓ મર્યાદિત માત્રામાં ખાવી:
ફ્લાવર (Cauliflower)
પાલક (Spinach)
મશરૂમ
સૂકા વટાણા
૫. રિફાઈન્ડ કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ
મેંદો અને તેમાંથી બનતી વસ્તુઓ જેવી કે સફેદ બ્રેડ, બિસ્કિટ, કેક અને પેસ્ટ્રી બ્લડ સુગર વધારે છે અને વજન વધારે છે, જે આડકતરી રીતે યુરિક એસિડ કંટ્રોલને મુશ્કેલ બનાવે છે.
યુરિક એસિડમાં શું ખાવું? (Foods to Eat)
યુરિક એસિડ ઘટાડવા માટે એવો ખોરાક લેવો જોઈએ જે શરીરમાંથી કચરો બહાર કાઢવામાં મદદ કરે અને સોજો ઓછો કરે.
૧. વિટામિન C થી ભરપૂર ફળો
વિટામિન C યુરિક એસિડને પેશાબ વાટે બહાર કાઢવામાં કિડનીને મદદ કરે છે.
ખાટા ફળો: લીંબુ, સંતરા, મોસંબી, દ્રાક્ષ અને આમળા શ્રેષ્ઠ છે. રોજ સવારે હૂંફાળા પાણીમાં લીંબુનો રસ પીવાથી ફાયદો થાય છે.
ચેરી (Cherries): સંશોધનો દર્શાવે છે કે ચેરી ગાઉટ માટે રામબાણ ઈલાજ છે. તે યુરિક એસિડનું સ્તર ઘટાડે છે અને સોજામાં રાહત આપે છે.
સ્ટ્રોબેરી અને બ્લુબેરી: આ ફળોમાં એન્ટી-ઓક્સિડન્ટ્સ ભરપૂર હોય છે.
૨. ફાઈબરયુક્ત ખોરાક (High Fiber Foods)
ફાઈબર લોહીમાં યુરિક એસિડને શોષી લેવામાં અને તેને શરીરમાંથી દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
આખા અનાજ: બાજરી, જુવાર, ઓટ્સ (Oats), બ્રાઉન રાઈસ અને ઘઉંના ફાડા.
શાકભાજી: દૂધી, પરવળ, કારેલા, કાકડી અને લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી.
સલાડ: ગાજર અને કાકડીનું કચુંબર પુષ્કળ પ્રમાણમાં ખાવું જોઈએ.
૩. ઓછી ચરબીવાળા ડેરી ઉત્પાદનો (Low Fat Dairy)
દૂધ અને દહીં ગાઉટના દર્દીઓ માટે સુરક્ષિત અને ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે, પણ તે 'લો-ફેટ' (મલાઈ કાઢેલું) હોવું જોઈએ.
ગાયનું દૂધ અને તેમાંથી બનાવેલું દહીં અથવા છાશ શરીરમાંથી યુરિક એસિડ ઘટાડવામાં મદદરૂપ થાય છે. દહીંમાં રહેલા પ્રોબાયોટિક્સ પાચન સુધારે છે.
૪. પુષ્કળ પાણી (Hydration)
આ સૌથી મહત્વનો અને સરળ ઉપાય છે. જો તમે પૂરતું પાણી પીવો છો, તો કિડની વધુ સારી રીતે કામ કરે છે અને યુરિક એસિડને ફ્લશ (Flush) કરીને બહાર કાઢે છે.
દિવસમાં ઓછામાં ઓછું ૩ થી ૪ લીટર પાણી પીવું જોઈએ.
સાદા પાણી ઉપરાંત નાળિયેર પાણી અને લીંબુ શરબત પણ લઈ શકાય.
૫. કઠોળ અંગેની સમજ (Lentils and Beans)
ભારતીય ખોરાકમાં કઠોળ પ્રોટીનનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. ઘણા લોકો માને છે કે કઠોળ બંધ કરવા જોઈએ. જોકે, મર્યાદિત માત્રામાં કઠોળ (જેમ કે મગ, તુવેર દાળ) ખાઈ શકાય છે. મગની દાળ સૌથી પચવામાં હલકી અને શ્રેષ્ઠ છે. ચણા અને રાજમા જેવા ભારે કઠોળનો ઉપયોગ ઓછો કરવો.
૬. અન્ય લાભદાયક વસ્તુઓ
એપલ સાઇડર વિનેગર: એક ગ્લાસ પાણીમાં એક ચમચી ઓર્ગેનિક એપલ સાઇડર વિનેગર નાખીને પીવાથી ફાયદો થઈ શકે છે.
કોફી: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે મર્યાદિત માત્રામાં કોફી પીવાથી ગાઉટનું જોખમ ઘટી શકે છે (ખાંડ વગરની).
અળસીના બીજ (Flaxseeds) અને અખરોટ: આમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ હોય છે જે સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
ઘરગથ્થુ ઉપચાર અને રસોડાના મસાલા
ભારતીય રસોડામાં એવા ઘણા મસાલા છે જે કુદરતી રીતે સોજા વિરોધી (Anti-inflammatory) ગુણધર્મો ધરાવે છે.
હળદર: હળદરમાં 'કરક્યુમિન' નામનું તત્વ હોય છે જે સાંધાના દુખાવા અને સોજામાં ખૂબ જ રાહત આપે છે. દૂધમાં હળદર નાખીને પી શકાય.
આદુ: આદુ પણ એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી છે. આદુની ચા અથવા ભોજનમાં આદુનો ઉપયોગ ફાયદાકારક છે.
અજમો: અજમો શરીરમાંથી વધારાનું પાણી અને ટોક્સિન્સ બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે. અજમાનું પાણી પીવાથી યુરિક એસિડમાં રાહત મળી શકે છે.
યુરિક એસિડના દર્દીઓ માટે એક દિવસનો ડાયેટ પ્લાન (નમૂનારૂપ)
અહીં એક નમૂનારૂપ ડાયેટ પ્લાન આપવામાં આવ્યો છે, જેને તમે તમારી અનુકૂળતા મુજબ બદલી શકો છો:
વહેલી સવારે (ઉઠ્યા બાદ): ૧ ગ્લાસ નવશેકું પાણી + અડધુ લીંબુ + ૧ ચમચી મધ (વૈકલ્પિક). અથવા આખી રાત પલાળેલા ૨ અખરોટ.
નાસ્તો: વેજીટેબલ ઓટ્સ અથવા દૂધ સાથે કોર્નફ્લેક્સ અથવા ૨ ઈડલી સાંભાર સાથે (ઓછી દાળ). સાથે ૧ સફરજન અથવા પપૈયું.
બપોરનું ભોજન: ૨ રોટલી (મલ્ટીગ્રેન હોય તો ઉત્તમ) + ૧ વાટકી લીલું શાક (દૂધી/ટીંડોળા/પરવળ) + ૧ વાટકી પાતળી મગની દાળ + કચુંબર + ૧ ગ્લાસ છાશ.
સાંજે (Snacks): ગ્રીન ટી + શેકેલા મખાના અથવા ૧ ફળ (પેર, નારંગી કે જામફળ).
રાત્રિ ભોજન: ખીચડી અને કઢી અથવા દલિયા (ફાડા લાપસી) અથવા ભાખરી અને શાક. રાત્રે જમવાનું હળવું રાખવું અને સૂવાના ૨ કલાક પહેલા જમી લેવું.
જીવનશૈલીમાં કરવા જેવા ફેરફારો (Lifestyle Tips)
માત્ર આહાર જ નહીં, તમારી રોજિંદી આદતો પણ યુરિક એસિડને કંટ્રોલ કરવામાં મોટો ભાગ ભજવે છે.
વજન નિયંત્રણ (Weight Management): મેદસ્વીતા (Obesity) ગાઉટનું જોખમ વધારે છે. વજન વધવાથી ઇન્સ્યુલિન રેઝિસ્ટન્સ વધે છે, જે યુરિક એસિડ વધારે છે. ધીમે ધીમે અને તંદુરસ્ત રીતે વજન ઘટાડવું જોઈએ. ક્રેશ ડાયેટિંગ કરવાથી ઉલટું યુરિક એસિડ વધી શકે છે.
નિયમિત કસરત: રોજ ૩૦ થી ૪૫ મિનિટ ચાલવું, યોગા કરવા અથવા હળવી કસરત કરવી. આનાથી મેટાબોલિઝમ સુધરે છે.
પૂરતી ઊંઘ: અપૂરતી ઊંઘ તણાવ વધારે છે, જે શરીરના હોર્મોન્સને અસંતુલિત કરે છે. રોજ ૭-૮ કલાકની ઊંઘ જરૂરી છે.
તણાવ મુક્તિ: વધુ પડતો સ્ટ્રેસ લેવાથી પણ શરીરમાં સોજો વધે છે. પ્રાણાયામ અને ધ્યાન (Meditation) કરવાથી ફાયદો થાય છે.
નિષ્કર્ષ (Conclusion)
યુરિક એસિડની સમસ્યા પીડાદાયક હોઈ શકે છે, પરંતુ યોગ્ય આહાર અને શિસ્તબદ્ધ જીવનશૈલી દ્વારા તેને સંપૂર્ણપણે નિયંત્રણમાં રાખી શકાય છે. મુખ્ય ચાવી એ છે કે પ્યુરિનયુક્ત ખોરાક (જેમ કે રેડ મીટ, આલ્કોહોલ, વધુ પડતી ખાંડ) ટાળવો અને ફાઈબર, વિટામિન C અને પાણીનું પ્રમાણ વધારવું.
યાદ રાખો, દરેકનું શરીર અલગ હોય છે. અમુક ખોરાક જે બીજાને માફક આવે તે કદાચ તમને ન પણ આવે. તેથી, તમારા શરીરના સંકેતોને ઓળખો. જો તમને સાંધામાં દુખાવો કે સોજો સતત રહેતો હોય, તો માત્ર ઘરેલું ઉપચાર પર નિર્ભર ન રહેતા, તરત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો અને યુરિક એસિડનો બ્લડ રિપોર્ટ કઢાવવો.
સ્વસ્થ રહો, સજાગ રહો અને પૌષ્ટિક આહાર અપનાવો!
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો