સંધિવા (Arthritis): કારણો, લક્ષણો, સારવાર અને ફિઝિયોથેરાપી

સંધિવા (Arthritis) એ સાંધાના સોજા અને દુખાવા સાથે સંકળાયેલો એક રોગ છે. આ સ્થિતિમાં એક અથવા વધુ સાંધા પર અસર થઈ શકે છે.

સંધિવા (Arthritis)

સંધિવાના કારણો (Causes of Arthritis)

સંધિવાના મુખ્ય કારણોમાં નીચેની બાબતોનો સમાવેશ થાય છે:

• ઉંમર: વધતી ઉંમર સાથે સાંધાઓની કોમલાસ્થિ (cartilage) ઘસાવા લાગે છે, જેના કારણે ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (osteoarthritis) થઈ શકે છે.

• જાતિ: મહિલાઓમાં અમુક પ્રકારના સંધિવા, જેમ કે રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ (rheumatoid arthritis), થવાનું જોખમ વધુ હોય છે.

• આનુવંશિકતા: જો પરિવારમાં કોઈને સંધિવા હોય, તો તમને પણ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.

• સાંધાને ઈજા: સાંધા પર થયેલી કોઈ જૂની ઈજા ભવિષ્યમાં સંધિવાનું કારણ બની શકે છે.

• મેદસ્વિતા: વધુ વજનને કારણે સાંધા, ખાસ કરીને ઘૂંટણ અને કમર પર દબાણ વધે છે, જે સંધિવાને પ્રોત્સાહન આપે છે.

• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગ (Autoimmune disease): રોગપ્રતિકારક શક્તિની ખામીના કારણે, શરીર પોતાના જ સાંધાઓ પર હુમલો કરે છે, જેનાથી રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ થાય છે.

---

સંધિવાના લક્ષણો (Symptoms of Arthritis)

સંધિવાના સામાન્ય લક્ષણો આ મુજબ છે:

• સાંધામાં દુખાવો: આ સૌથી સામાન્ય લક્ષણ છે.

• સાંધામાં જકડાઈ જવું (Stiffness): ખાસ કરીને સવારે અથવા લાંબા સમય સુધી આરામ કર્યા પછી સાંધા જકડાઈ જાય છે.

• સોજો: અસરગ્રસ્ત સાંધા પર સોજો અને લાલાશ જોવા મળે છે.

• ગતિશીલતામાં ઘટાડો: સાંધાઓની હલનચલન ઓછી થઈ જાય છે.

• સાંધામાં ગરમી: અસરગ્રસ્ત સાંધાને સ્પર્શ કરતા તે ગરમ લાગે છે.

---

નિદાન (Diagnosis)

સંધિવાનું નિદાન કરવા માટે ડૉક્ટર નીચે મુજબની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે:

• શારીરિક તપાસ: ડૉક્ટર સાંધાઓની તપાસ કરીને સોજો, લાલાશ અને હલનચલનનો અંદાજ લગાવે છે.

• રક્ત પરીક્ષણ (Blood tests): રુમેટોઇડ ફેક્ટર (rheumatoid factor), ESR અને CRP જેવી તપાસથી રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસનું નિદાન થઈ શકે છે.

• ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (Imaging tests): 

• એક્સ-રે

• એમઆરઆઈ (MRI)

• સીટી સ્કેન (CT scan)

સારવાર અને ફિઝિયોથેરાપી (Treatment and Physiotherapy)

સંધિવાની સારવાર તેના પ્રકાર અને ગંભીરતા પર આધાર રાખે છે.

• દવાઓ: ડૉક્ટર દર્દ અને સોજા ઘટાડવા માટે પેઇનકિલર્સ, નોન-સ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) અને કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ્સ જેવી દવાઓ આપી શકે છે.

• ફિઝિયોથેરાપી: ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ સાંધાઓની ગતિશીલતા સુધારવા, સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા અને દર્દ ઘટાડવા માટે કસરતો શીખવે છે. આ કસરતોમાં સ્ટ્રેચિંગ, સ્નાયુઓને મજબૂત કરવાની કસરતો, અને હલનચલન સંબંધિત કસરતોનો સમાવેશ થાય છે.

• ઓક્યુપેશનલ થેરાપી (Occupational therapy): આ થેરાપી દ્વારા રોજિંદા કાર્યો સરળતાથી કરવા માટેની પદ્ધતિઓ શીખવવામાં આવે છે.

• શસ્ત્રક્રિયા (Surgery): જો સાંધાને વધુ નુકસાન થયું હોય, તો સાંધા બદલવાની (joint replacement) સર્જરી જેવી પદ્ધતિઓ અપનાવી શકાય છે.

---

ઘરગથ્થુ ઉપચાર અને નિવારણ (Home Remedies and Prevention)

સંધિવાના દુખાવામાં રાહત મેળવવા માટે કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપાયો મદદરૂપ થઈ શકે છે અને નિવારણ માટે જીવનશૈલીમાં ફેરફાર જરૂરી છે:

• ગરમ-ઠંડો શેક (Hot and cold compress): ગરમ શેકથી જકડાઈ ગયેલા સ્નાયુઓને આરામ મળે છે, જ્યારે ઠંડા શેકથી સોજો અને દુખાવો ઓછો થાય છે.

• હળદરનું દૂધ: હળદરમાં રહેલા કર્ક્યુમિન (curcumin) માં એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ગુણ હોય છે.

• નિયમિત વ્યાયામ: હળવી કસરતો, જેમ કે ચાલવું, સાયકલ ચલાવવી અથવા તરવું, સાંધાઓને સક્રિય રાખવામાં મદદ કરે છે.

• વજન નિયંત્રણ: સ્વસ્થ વજન જાળવવાથી સાંધાઓ પરનું દબાણ ઘટે છે.

• સ્વસ્થ આહાર: ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ, વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમથી ભરપૂર આહાર લેવો ફાયદાકારક છે.

• ધુમ્રપાન અને દારૂનું સેવન ટાળો: આ આદતો સંધિવાને વધુ ગંભીર બનાવી શકે છે.